Sjolem Aleichem - Vrede zij met u - door Fajga Szmulewicz
‘Sjolem aleichem’, 'Vrede zij met u', is de klassieke Jiddische begroeting met het al even klassieke antwoord: ‘Aleichem Sjolem.’ Vast niet toevallig is het de naam van de schrijver Solomon Naumovitz Rabinowitz geworden: Sjolem Aleichem. Hij is onder die naam wereldberoemd geworden. Geboren in 1859 in het Russische sjtetl Voronko, begraven in 1916 in New York. Dankzij de vele vertalingen kon iedereen genieten van Menachem Mendel, de loeftmentsj; Motl, de zoon van de voorzanger; Tevje, de melkboer en al die andere kleine krabbelaars in zijn verhalen en romans. Een eeuw na zijn dood zijn al die figuren nog springlevend.
Over ‘Sjolem aleichem’ gaat de voorlezing en vertelling door Fajga Szmulewicz op dinsdag 26 maart 2019 om 19.30 uur in de grote zaal in Swettehiem.
Fajga Szmulewicz vertelt: ”Voorlezen is de rode draad in mijn leven. Mijn broertje voorlezen, als we op zondagochtend nog geen herrie mochten maken. De klas voorlezen als ik als kwekeling voor de klas ze op geen enkel andere manier even rustig kon krijgen. Luisteraars van KRO-schoolradio, naar de fragmenten in mijn kinderboekenprogramma’s. Volwassenen, tijdens een literaire wandeling door de Amsterdamse Jodenbuurt als rondleider voor het Joods Historisch Museum. Voorlezen is wat ik doe.”
Solomon Rabinovitz werd geboren als zoon van arme Joodse ouders, in Perejaslav-Chmelnytsky, in het gouvernement van Kiev in het toenmalige Keizerrijk Rusland. Solomons moeder overleed toen hij 13 jaar was. Hij nam dus het jiddische pseudoniem Sjolem Aleichem aan. In het Hebreeuws wordt deze groet uitgesproken als 'Sjalom Aleichem'.
Na zijn schoolopleiding, die hij met zeer goede cijfers afrondde, vertrok hij van huis om werk te zoeken. Drie jaar lang was hij de leraar van een rijke koopmansdochter, Olga Loev, met wie hij op 12 mei 1883 trouwde.
Aleichem schreef romans, korte verhalen en toneelstukken. Daarnaast was hij de eerste auteur die kinderverhalen in het Jiddisch schreef. Aanvankelijk schreef hij alleen in het Russisch en Hebreeuws. Vanaf 1883 schreef hij meer dan veertig boeken in het Jiddisch, waardoor hij een centrale figuur werd in de Jiddische literatuur. Dat kwam niet alleen door zijn eigen werk, maar ook omdat hij zijn vermogen gebruikte om Jiddische schrijvers aan te moedigen. In 1888-1889 gaf Aleichem twee delen uit van een almanak, 'Di jiddisje Folksbibliothek', waarin veel jonge Jiddische schrijvers werden voorgesteld. Een derde deel werd door hem voorbereid, maar verscheen niet, omdat hij zijn hele vermogen verloor in een beursspeculatie in 1890. Het werk van Sjolem Aleichem is veel vertaald. De musical Fiddler on the Roof kwam op Broadway in 1964 en was daar zeer succesvol. In het Nederlands werd de Nederlandse versie Anatevka gespeeld in 1966. Deze musical is gebaseerd op de figuur Tevje de Melkboer (Tewje der Milchiger) vaak humoristische gesprekken voerend met God.
Vanaf 1891 leefde Sjolem Aleichem in Odessa vanwege de pogroms in het zuiden van Rusland. Na de moord op Alexander II - die onterecht aan Joden werd toegeschreven - emigreerde hij met zijn familie in 1905. Eerst vestigde de familie zich in Zwitserland, maar vanaf 1914 woonden ze in New York, waar Sjolem Aleichem twee jaar later, op 57-jarige leeftijd, overleed. Hij werd begraven op de begraafplaats van Brooklyn (waar nog steeds jiddisch wordt gesproken) in New York in 1916. Volgens ooggetuigen werd hij op die laatste tocht begeleid door meer dan 100.000 mensen.
Hij stelde zelf de tekst voor zijn grafsteen samen in het jiddisch:
Do ligt a Id a pashutier (Hier ligt een eenvoudige jood),
Geschrieben Idish-Daitch fur weiber (Schreef Yiddish-Duits voor vrouwen)
Un faren prosten falk hot er gewein a humorist a schreiber (En voor het gewone volk is hij een humoristisch schrijver geweest)
Sjolem Aleichem wordt soms ook wel de joodse Mark Twain (Samuel Langhorne Clemens: https://nl.wikipedia.org/wiki/Mark_Twain) genoemd, omdat de twee schrijvers een op elkaar lijkende schrijfstijl hadden, en omdat ze beiden een pseudoniem gebruikten. Beide auteurs schreven zowel voor volwassenen als voor kinderen, en gaven veel lezingen. Toen de twee elkaar ontmoetten, antwoordde Twain zuur dat hij zichzelf beschouwde als de Amerikaanse Sjolem Aleichem...
